Zanim zakon dominikański zdołał zapewnić sobie jednolity ryt, należało rozwiązać dokuczliwy problem, mianowicie jednolitego kalendarza. Nie będzie przesadą stwierdzenie, że w Europie było niemal tyle samo różnych kalendarzy, ile diecezji i zakonów. Większość kalendarzy, przynajmniej od dziesiątego wieku, miała pochodzenie rzymskie. Jako że prawo kanoniczne nadało wówczas biskupom prawo wprowadzania w ich diecezjach nowych świąt, pojawiła się niekończąca się różnorodność świąt; jest ona widoczna w średniowiecznych kalendarzach.

Jednak nie należy winić za to zamieszanie biskupów. Pomysł, aby sporządzać listy lokalnych świętych, nie pochodził od nich; poddał im go Rzym. Można by się było spodziewać, że Rzym, jako głowa Kościoła powszechnego, będzie sporządzał własną listę świętych z każdego narodu, tak jak czyni dzisiaj. Jednak w konsekwencji tego, w jaki sposób w Rzymie rozwinął się kult świętych, stało się całkiem na odwrót. Chrześcijanie, którzy oddali życie za wiarę w Wiecznym Mieście, byli lepiej znani władzom kościelnym w Rzymie niż męczennicy z odległych miejsc; a staranne badanie męczeństw w odległych krajach byłoby długie, często niepewnie i ogólnie kosztowne. Było zatem nieuniknione, że wczesne rzymskie kalendarze były tworzone tylko z rzymskich świętych. Wieki później świętych, ku czci których dedykowano ołtarz w Rzymie lub których część relikwii przywieziono do tego miasta, uważano w ramach fictio juris za rzymskich i dlatego mieli oni prawo znaleźć się w lokalnym kalendarzu. To ograniczenie utrzymywało się nawet w czasach św. Dominika. Jak zauważa Schuster: „Dwunastowieczny kalendarz watykański nadal pozostaje zasadniczo spisem rzymskim i lokalnym; składa się niemal wyłącznie ze świąt świętych rzymskich lub tych świętych, którzy wskutek istnienia w Rzymie ich kościołów właściwie uzyskali prawo do uznawania ich za obywateli rzymskich”[1]. Uwagi te odnoszą się również do listy laterańskiej.

Jeśli dominikanie nie mogli przyjąć żadnego z kalendarzy diecezjalnych z powodu ich lokalnej natury, to z podobnego powodu nie mogli również zastosować kalendarzy rzymskich. Jako zakon międzynarodowy, Bracia Kaznodzieje potrzebowali międzynarodowego kalendarza. Oznaczało to, że należało zadbać o właściwe uznanie dla pochodzących z całej Europy świętych, którzy byli w wielkiej czci u ludu, ale których istnienie było nieznane obu listom rzymskim. Wzięcie kalendarza ze świętego Piotra lub ze świętego Jana na Lateranie i dodanie do niego pewnej liczby nierzymskich świętych nie byłoby praktyczne, gdyż powiększyłoby Sanctorale do tego stopnia, że naraziłoby to na szwank Temporale. Było to, w oczach średniowiecznego liturgisty, nie do pomyślenia; Temporale było bowiem wówczas postrzegane jako coś świętego, gdyż stanowiło samą podstawę oficjum kościelnego. Jeśli zatem dominikanie pragnęli mieć międzynarodowy kalendarz odpowiadający wymaganiom liturgistów, to musieli sporządzić własny. A oto owoc ich wysiłków[2].

Styczeń

1. Obrzezanie Pańskie. Duplex.
2. Oktawa św. Szczepana.
3. Oktawa św. Jana
4. Oktawa Młodzianków.
5. [Wigilia]
6. Objawienie Pańskie. Totum duplex.
7.
8.
9.
10. Pawła Pustelnika. Wspomnienie.
11.
12.
13. Oktawa Objawienia. Simplex. Hilarego i Remigiusza, biskupów. Wspomnienie.
14. Feliksa, kapłana i wyznawcy. 3 lekcje.
15. Maura, opata. 3 lekcje.
16. Marcellusa, papieża i męczennika. 3 lekcje.
17. Antoniego, opata. 3 lekcje.
18. Pryski, dziewicy i męczennicy. 3 lekcje.
19.
20. Fabiana i Sebastiana, męczenników. Simplex.
21. Agnieszki, dziewicy i męczennika. Simplex.
22. Wincentego, męczennika. Semi duplex.
23. Emerencjany, dziewicy i męczennicy. Wspomnienie.
24.
25. Nawrócenie św. Pawła. Semi duplex.
26.
27. Juliana, biskupa i wyznawcy. 3 lekcje.
28. Agnieszki „drugi raz”. Wspomnienie.
29.
30.
31.

Luty

1. Ignacego, biskupa i męczennika. Wspomnienie.
2. Oczyszczenie św. Dziewicy Maryi. Totum duplex.
3. Błażeja, biskupa i męczennika. 3 lekcje.
4. Doroczne wspomnienie ojców i matek.
5. Agaty, dziewicy i męczennicy. Simplex.
6. Wedasta i Amanda, biskupów. Wspomnienie.
7.
8.
9.
10. Scholastyki, dziewicy. Wspomnienie.
11.
12.
13.
14. Walentego, męczennika. 3 lekcje.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22. Katedry św. Piotra. Simplex.
23.
24. Macieja, apostoła. Semi duplex.
25.
26.
27.
28.

Marzec

1. Albina, biskupa i wyznawcy. Wspomnienie.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12. Grzegorza, papieża i wyznawcy. Simplex.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21. Benedykta, opata. Simplex.
22.
23.
24.
25. Zwiastowanie Pańskie[3]. Totum duplex.
26.
27.
28.
29.
30.
31.

Kwiecień

1.
2.
3.
4. Ambrożego, biskupa i wyznawcy. Simplex.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14. Tyburcjusza, Waleriana i Maksymusa, męczenników. 3 lekcje.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23. Jerzego, męczennika. Simplex.
24.
25. Marka, ewangelisty. Semi duplex.
26.
27.
28. Witalisa, męczennika. 3 lekcje.
29. Bł. Piotra Męczennika z Zakonu Kaznodziejskiego. Totum duplex.
30.

Maj

1. Filipa i Jakuba, apostołów. Semi duplex.
2.
3. Znalezienie Krzyża Świętego. Semi duplex. Aleksandra, Ewencjusza i Teodula, męczenników. Wspomnienie.
4. Święto Korony Chrystusa. Simplex.
5.
6. Jana przy Bramie Łacińskiej. Semi duplex.
7.
8.
9.
10. Gordiana i Epimacha, męczenników. 3 lekcje.
11.
12. Nereusza, Achillesa i Pankracego, męczenników. 3 lekcje.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19. Potencjany [Pudencjany], dziewicy. Wspomnienie.
20.
21.
22.
23. Przeniesienie relikwii bł. Dominika. Totum duplex.
24.
25. Urbana, papieża i męczennika. 3 lekcje.
26.
27.
28.
29.
30.
31. Petroneli, dziewicy. Wspomnienie.

Czerwiec

1.
2. Marcellusa i Piotra, męczenników. 3 lekcje.
3.
4.
5.
6.
7.
8. Medarda, biskupa i wyznawcy. Wspomnienie.
9. Prymusa i Felicjana, męczenników. 3 lekcje.
10.
11. Barnaby, apostoła. Semi duplex.
12. Bazylidesa, Cyryna, Nabora i Nazariusza, męczenników. 3 lekcje.
13.
14.
15. Wita i Modesta, męczenników. Wspomnienie.
16. Kwiryka i Julity, męczenników. Wspomnienie.
17.
18. Marka i Marceliana, męczenników. 3 lekcje.
19. Gerwazego i Protazego, męczenników. Simplex.
20.
21.
22.
23. Wigilia.
24. Narodzenie św. Jana Chrzciciela. Duplex.
25.
26. Jana i Pawła, męczenników. Simplex.
27.
28. Leona, papieża i wyznawcy. Wspomnienie.
29. Apostołów Piotra i Pawła. Duplex.
30. Wspomnienie św. Pawła. Semi duplex.

Lipiec

1. Oktawa św. Jana Chrzciciela. Simplex.
2. Processusa i Martyniana, męczenników. Wspomnienie.
3.
4.
5.
6. Oktawa apostołów Piotra i Pawła. Simplex.
7.
8.
9.
10. Siedmiu braci. 3 lekcje.
11.
12.
13.
14.
15.
16
17.
18.
19.
20. Małgorzaty, dziewicy i męczennika. Simplex.
21. Praksedy, dziewicy. 3 lekcje.
22. Marii Magdaleny. Semi duplex.
23. Apolinarego, biskupa i męczennika. 3 lekcje.
24. Krystyny, dziewicy i męczennika. Wspomnienie.
25. Jakuba, apostoła. Semi duplex. Krzysztofa i Kukufasa, męczenników. Wspomnienie.
26.
27.
28. Nazariusza, Celsusa i Pantaleona, męczenników. 3 lekcje.
29. Feliksa, Symplicjusza, Faustyna i Beatryczy, męczenników. 3 lekcje.
30. Abdona i Sennena, męczenników. 3 lekcje.
31. Germana, biskupa i wyznawcy. 3 lekcje.

Sierpień

1. Św. Piotra ad Vincula. Simplex. Świętych Machabeuszy, męczenników. Wspomnienie.
2. Stefana, papieża i męczennika. 3 lekcje.
3. Znalezienie [ciała] św. Szczepana. Simplex.
4.
5. Bł. Dominika, wyznawcy. Totum duplex.
6. Papieża Sykstusa, Felicissimusa i Agapita, męczenników. Wspomnienie.
7. Donata, biskupa i męczennika. Wspomnienie.
8. Cyriaka i jego towarzyszy, męczenników. Wspomnienie.
9. Wigilia.
10. Wawrzyńca, męczennika. Semi duplex.
11. Tyburcjusza, męczennika. Wspomnienie.
12. Oktawa św. Dominika. Simplex.
13. Hipolita i jego towarzyszy. Simplex.
14. Euzebiusza, kapłana i wyznawcy. Wspomnienie. Wigilia.
15. Wniebowzięcie Błogosławionej Dziewicy Maryi. Totum duplex.
16.
17. Oktawa św. Wawrzyńca. Simplex.
18. Agapita, męczennika. Wspomnienie.
19.
20. Bernarda, opata. Simplex.
21.
22. Oktawa św. Maryi. Simplex. Tymoteusza i Symforiana, męczenników. Wspomnienie.
23.
24. Bartłomieja, apostoła. Semi duplex.
25.
26.
27. Rufusa, męczennika. Wspomnienie.
28. Augustyna, biskupa i wyznawcy. Totum duplex.
29. Ścięcie św. Jana Chrzciciela. Simplex. Sabiny, męczennicy. Wspomnienie.
30. Feliksa i Adaukta, męczenników. Wspomnienie.
31.

Wrzesień

1. Idziego, opata. Wspomnienie.
2.
3.
4. Oktawa św. Augustyna. Simplex. Marcellusa, męczennika. Wspomnienie.
5. Doroczne wspomnienie familiares i dobroczyńców naszego zakonu[4].
6.
7.
8. Narodzenie św. Dziewicy Maryi. Totum duplex.
9. Gorgoniusza, męczennika. Wspomnienie.
10.
11. Prota i Hiacynta, męczenników. Wspomnienie.
12.
13.
14. Podniesienie Krzyża Świętego. Semi duplex. Korneliusza i Cypriana, męczenników. Wspomnienie.
15. Oktawa św. Maryi. Simplex. Nikomedesa, męczennika. Wspomnienie.
16. Eufemii, dziewicy i męczennika. 3 lekcje.
17. Lamberta, biskupa i męczennika. Wspomnienie.
18.
19.
20. Wigilia.
21. Mateusza, apostoła i ewangelisty. Semi duplex.
22. Maurycego i jego towarzyszy, męczenników. Simplex.
23.
24.
25.
26.
27. Kosmy i Damiana, męczenników. Simplex.
28.
29. Michała Archanioła. Duplex.
30. Hieronima, kapłana i wyznawcy. Simplex.

Październik

1. Remigiusza, biskupa i wyznawcy. 3 lekcje.
2. Leodegara, biskupa i męczennika. Wspomnienie.
3.
4. Franciszka, wyznawcy. Simplex.
5.
6.
7. Marka, papieża i wyznawcy. 3 lekcje. Sergiusza i Bakchusa, Marcellusa i Apulejusza, męczenników. Wspomnienie.
8.
9. Dionizego i jego towarzyszy, męczenników. Simplex.
10. Doroczne wspomnienie wszystkich braci naszego zakonu.
11.
12.
13.
14. Kaliksta, papieża i męczennika. Wspomnienie.
15.
16.
17.
18. Łukasza, ewangelisty. Semi duplex.
19.
20.
21. Jedenastu Tysięcy Dziewic i Męczennic. Wspomnienie.
22.
23.
24.
25. Kryspina i Kryspiniana, męczenników. Wspomnienie.
26.
27. Wigilia.
28. Szymona i Judy, apostołów. Semi duplex.
29.
30.
31. Kwentyna, męczennika. Wspomnienie. Wigilia.

Listopad

1. Uroczystość Wszystkich Świętych Totum duplex.
2. Wspomnienie wszystkich Wiernych Zmarłych.
3.
4.
5.
6.
7.
8. Czterech Koronowanych Męczenników. 3 lekcje.
9. Teodora, męczennika. 3 lekcje.
10.
11. Marcina, biskupa i wyznawcy. Semi duplex. Mennasa, męczennika. Wspomnienie.
12.
13. Brykcjusza, biskupa i wyznawcy. Wspomnienie.
14.
15.
16.
17.
18. Oktawa św. Marcina. Simplex.
19. Św. Elżbiety. Wspomnienie.
20.
21.
22. Cecylii, dziewicy i męczennicy. Simplex.
23. Klemensa, papieża i męczennika. Simplex.
24. Chryzogona, męczennika. Wspomnienie.
25. Katarzyny, dziewicy i męczennicy. Semi duplex.
26.
27. Witalisa i Agrykoli, męczenników. Wspomnienie.
28.
29. Saturnina, męczennika. Wspomnienie. Wigilia
30. Andrzeja, apostoła. Semi duplex.

Grudzień

1.
2.
3.
4.
5.
6. Mikołaja, biskupa. Semi duplex.
7. Oktawa św. Andrzeja. Wspomnienie.
8.
9.
10.
11. Damazego, papieża i wyznawcy. Wspomnienie.
12.
13. Łucji, dziewicy i męczennicy. Simplex.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21. Tomasza, apostoła. Semi duplex.
22.
23.
24. Wigilia.
25. Narodzenie Naszego Pana Jezusa Chrystusa. Totum duplex.
26. Szczepana Pierwszego Męczennika. Totum duplex.
27. Jana, apostoła i ewangelisty. Totum duplex.
28. Świętych Młodzianków. Simplex.
29. Tomasza, biskupa i męczennika. Simplex.
30.
31. Sylwestra, papieża i wyznawcy. Simplex.

Analiza kalendarza Humberta

Zbadanie tego kalendarza dowodzi bezdyskusyjnie, że jego podstawy są autentycznie gregoriańskie. Porównanie z sakramentarzem gregoriańskim z dziewiątego wieku ukazuje, że w kalendarzu Humberta można znaleźć wszystkie 84 święta ku czci świętych znajdujących się w tym sakramentarzu, z wyjątkiem sześciu. Z tych sześciu wyjątków dwa są świętami ściśle lokalnymi (poświęcenie bazyliki Najświętszej Maryi Panny ad Martyres i poświęcenie bazyliki św. Nikomedesa); św. Felicytę pominięto w obu rzymskich kalendarzach, a święto Kazariusza (1 listopada) przestało być poprawne; data ta była poświęcona wspominaniu Wszystkich Świętych, więc wyróżnienie któregokolwiek pojedynczego świętego byłoby niestosowne. Są też cztery inne różnice, ale drobne. 1 stycznia w sakramentarzu gregoriańskim nosi nazwę In Octavas Domini. Jednak, jak zauważa Benedykt XIV: „Ponieważ Obrzezanie… zostało przeprowadzone ósmego dnia, to czy zwiemy je świętem Oktawy, czy Obrzezania, jest to dokładnie to samo”[5]. Po drugie, kalendarz gregoriański określa Oczyszczenie grecką nazwą: Ypapante. Po trzecie, gregoriańskie święto Hipolita jest zmienione na „Hipolita i jego towarzyszy”. W końcu, poświęcenie bazyliki św. Michała (kościoła znajdującego się tuż pod Rzymem) zmieniono na bardziej uniwersalny tytuł: „św. Michała Archanioła”.

Nawet z tymi drobnymi zmianami kalendarz gregoriański stanowił nadal listę silnie lokalną; co więcej, po jego utworzeniu żyło wielu wielkich świętych. Konieczne było nadanie kalendarzowi bardziej powszechnego i aktualnego charakteru. W tym celu dominikańscy liturgiści musieli przestudiować kalendarze bardziej wpływowych stolic biskupich i zakonów, a także martyrologium Usuarda, które było wówczas w niemal powszechnym użyciu. Bez wątpienia kalendarze watykański i laterański służyły jako przewodnik, gdyż znajdujemy w nich wiele podobnych cech. Fakt, że dominikanie odrzucili 56 świąt watykańskich i 72 laterańskie, sugeruje, iż jedynie się z nimi zapoznano, a nie użyto ich jako podstawy. W zamian widzimy o wiele większe podobieństwo kalendarza Humberta do dwunastowiecznych kalendarzy kartuskich, cysterskich i premonstrateńskich. Jednak obecnie nie da się rozstrzygnąć, czy wynikało to z tego, że którejś z tych list użyto dla celów porównawczych, czy też był to efekt ich bliskiego podobieństwa do starego kalendarza gregoriańskiego.

Święta Humberta brakujące w obu rzymskich kalendarzach to: Hilarego i Remigiusza (13 stycznia), Juliana, Wedasta i Amanda, Albina, Piotra Męczennika, Korony Chrystusa, Przeniesienie relikwii św. Dominika, Medarda, Małgorzaty, Kukufasa, Germana z Auxerre, Dominika i jego oktawa, Rufusa, Marcellusa, oktawa Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, Eufemii, Lamberta, Leodegara, Franciszka, Marcellusa i Apulejusza, Jedenastu Tysięcy Dziewic, Kryspina i Kryspiniana, Mennasa, oktawa św. Marcina, Elżbiety, Witalisa i Agrykoli oraz oktawa św. Andrzeja.

Na pierwszy rzut oka lista dodatków wydaje się całkiem duża, ale faktycznie ponad połowę tych pozycji stanowią tylko wspomnienia. Warto zauważyć fakt, że dominikanie przywrócili na swoje miejsce dwa święta gregoriańskie (Eufemii i Mennasa) oraz dwa święta z sakramentarza Gelazego (Rufusa oraz Marcellusa i Apulejusza), które wypadły z kalendarzy watykańskiego i laterańskiego.

Niektóre ogólne zasady postępowania

Jaką zasadą kierowali się bracia, wprowadzając te dodatki i opuszczenia? Nie da się podać w każdym wypadku pewnej odpowiedzi. Oczywiście obecność świąt św. Dominika, św. Piotra Męczennika, św. Franciszka i jego duchowej córki św. Elżbiety nie wymaga wyjaśnienia. Przyjęcie święta św. Bernarda stanowi gest wdzięczności wobec zakonu cysterskiego, który dał św. Dominikowi i jego następcom wiele dowodów przyjaźni[6].

Co do Korony Chrystusa, to dominikanie brali czynny udział w ustanowieniu tego święta. Kiedy Baldwin II, łaciński cesarz Konstantynopola, ofiarował Koronę Cierniową św. Ludwikowi francuskiemu, król wysłał po tę relikwię dwóch dominikanów, Andrzeja z Longjumeau i brata laika o imieniu Jakub. Po pokonaniu wielu niebezpieczeństw i trudności — trwała wówczas wojna — dominikanie wymknęli się greckim okrętom wojennym i powrócili z bezcenną relikwią. Później umieszczono ją w pięknej kaplicy Sainte-Chappelle w Paryżu[7]. Aby upamiętnić to wydarzenie, ustanowiono święto Korony Cierniowej.

Co do reszty kalendarza, powody kryjące się za odrzuceniem niektórych świąt i przyjęciem innych nie są tak oczywiste. Jednak wyraźnie ogólną zasadą było wyeliminowanie z kalendarza rzymskiego mniej znanych i popularnych świętych oraz uwzględnienie niektórych świąt najbardziej popularnych w tym czasie. Bez narażania Temporale na szwank nie można było przyjąć wszystkich popularnych świąt. Zasady, według których dokonano wyboru między świętymi o równej popularności (na przykład między Kukufasem i Eulalią, Medardem i Eligiuszem itd.), są jednak nieznane. Niemniej stosując normę popularności, musimy mieć na względzie, że dwudziestowieczna świadomość co do ważności tych starych świąt jest często czymś zupełnie innym od trzynastowiecznej. Trzeba także pamiętać, że nie chodzi tu o to, jakie ustalenia w kwestii nieprawdziwości lub niedokładności różnych „żywotów” tych świętych czy też oryginalności lub fałszywości ich „relikwii” pojawiły się od tego czasu w wyniku współczesnych badań krytycznych, lecz raczej, jaka była wiara ludzi średniowiecza co do tych zagadnień. Możliwe, że jednego czy dwóch świętych dodano na wniosek jakiegoś wpływowego dobroczyńcy zakonu lub na żądanie którejś diecezji, w której zakon działał. Jeśli odizolowani cystersi zostali zobowiązani do przyjęcia nowych świąt wbrew swojej woli, to Bracia Kaznodzieje żyjący w ludnych miastach nie mogli liczyć na lepsze traktowanie. Ogólnie jednak okazuje się, że zasada powszechnej czci wśród ludu odpowiada za obecność niemal wszystkich świąt znajdujących się na liście Humberta. Dzisiaj o wielu z tych świętych niemal zapomniano; ale w średniowieczu święci Wedast, Medard, Amand, Kukufas, Lambert czy Leodegar, by wspomnieć tylko niektórych, byli obiektem wielkiej pobożności w większej części Europy; świadczą o tym aż nadto liczne sakramentarze i mszały, a także miejsca, kościoły i klasztory noszące ich imiona. Istotnie, niektórzy z tych świętych byli tak popularni, że ich imiona umieszczono w litaniach, a nawet w Kanonie Mszy, a ich święta w wielu diecezjach były obowiązkowymi dniami świątecznymi. Warta specjalnej uwagi jest mała liczba świąt w marcu i kwietniu. Humbert ma tylko cztery święta w pierwszym i sześć w drugim z tych miesięcy. Uczyniono tak w celu jak najpełniejszego dostosowania się do starego zwyczaju kościelnego, aby w pokutnym czasie, jakim był Wielki Post, unikać celebrowania świąt ku czci świętych. Mamy tu raczej zadziwiający kontrast w porównaniu z obecną praktyką aprobowania dużej liczby świąt zapełniających wyjątkowe oficjum powszednie, właściwe dla Wielkiego Postu. Współcześni reformatorzy ewidentnie nie wierzą w powiedzenie Amalariusza, że nie jesteśmy w stanie celebrować świąt wszystkich świętych[8].

Faktycznie w całym kalendarzu można zaobserwować, jak dominikanie ograniczali Sanctorale, zmniejszając liczbę nowych świąt i nadając im niższą rangę, a także rozważnie przyjmując oktawy. Stare oficjum rzymskie miało mało oktaw; ale po wprowadzeniu go we Francji dodano nowe święta, w tym wiele z oktawami. Był to jednak nowy rodzaj oktaw; zamiast po prostu wspomnieć świętego w ósmym i tylko ósmym dniu, poświęcone mu oficjum stosowano przez wszystkie osiem dni. Do początku trzynastego wieku liczba świąt z tym rodzajem oktaw była całkiem duża. Dominikanie przyjęli dwanaście z tych oktaw (w tym oktawy de Tempore) i dodali tylko jedną własną — św. Dominika. Była to bardzo skromna liczba w porównaniu do przeciętnego kalendarza z tego okresu! Uniknęli także, popełnionego przez tak wielu innych liturgistów, błędu nadawania oktawom zbyt wysokiego stopnia. W kalendarzu dominikańskim wszystkie oktawy miały stopień święta simplex — nawet oktawy świąt Pańskich i maryjnych.

Jak bardzo przeciwny był Humbert współczesnemu mu trendowi wprowadzania nowych oktaw, widać we fragmencie z jego ordinarium:

„Święta ku czci świętych mające oktawy to: Andrzeja, Szczepana, Jana Ewangelisty, Młodzianków, Jana Chrzciciela, Apostołów Piotra i Pawła, Dominika, Wawrzyńca, Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, Augustyna, Narodzenie Najświętszej Maryi Panny i Marcina. Poza nimi ma nie być innych oktaw — ani świętego będącego patronem kościoła, ani żadnego innego świętego”[9].

Tak zatem wyglądał kalendarz, który Humbert przedstawił braciom do akceptacji. Zakon miał wszelkie powody do dumy z tego dzieła. Nie tylko był zgodny z najwyższymi liturgicznymi ideałami, przypisując dominujące i nienaruszone miejsce Temporale, lecz także stanowił niezwykle udaną próbę nadania kalendarzowi rzymskiemu tego przymiotu międzynarodowości, który Rzym sam miał później przyjąć. Podczas swoich podróży bracia zanieśli kalendarz do każdego zakątka Europy, a także do Afryki i Azji; i wywarł on tak korzystne wrażenie, że w niektórych miejscach przyjęto go niemal w całości, a w wielu innych — z lokalnymi modyfikacjami. W ten sposób zakon dominikański wniósł niemały wkład w porzucenie w niemal całym Kościele łacińskim lokalnych kalendarzy i ogólne przyjęcie nowoczesnego, powszechnego i rzymskiego kalendarza.

 Przypisy:
  1. Schuster, Sacramentary, t. I, s. 232. [↩]
  2. Tłumacząc kalendarz, trzymaliśmy się wiernie oryginału oprócz kilku nieistotnych wyjątków. Humbert skraca stopień święta (np. mem., simpl. itd.). Nie skraca jednak słów „męczennika”, „wyznawcy” itd. Nie dodaje też do imienia początkowego tytułu „święty”, jeśli nie używa go w dopełniaczu (np. Nawrócenie św. Pawła, oktawa św. Jana itd.); jedynym wyjątkiem jest przypadek świeżo wówczas kanonizowanej Elżbiety. Skutkiem dosłowności tłumaczenia są takie wyrażenia jak „św. Maryi”, „Wiernych Zmarłych” itd. [↩]
  3. Wyrażenie Annuntiatio dominica, użyte przez Humberta, znajduje się u Bedy. Ten i inne starsze tytuły pokazują, że święto było wówczas postrzegane bardziej jako Pańskie niż jako maryjne. Por. Quentin, Les Martyrologes historiques, s. 50, 329 itd.; Kellner, Heortology, s. 231. [↩]
  4. Familiares byli ludźmi świeckimi, którzy mieszkali, zwykle jako słudzy, w klasztorze i podlegali władzy przełożonego domu. [↩]
  5. De Festis, str. Ia, XV. [↩]
  6. Wielki święty z Clairvaux został kanonizowany w 1174 roku. Chociaż od tego czasu upłynęło półtora wieku, jego imię nie znajdowało się jeszcze w kalendarzach rzymskich ani nie pojawiło się w kalendarzu franciszkańskim spisanym około 1230 roku. W dużej mierze to Bracia Kaznodzieje pomogli rozpowszechnić jego święto w całej Europie. [↩]
  7. Gualterii Cornuti, „Historia susceptionis Corone spinee”, w: Riant, Exuviæ sacræ Constantinopolitanæ, t. I, s. 45-46; Danzas, Études sur les Temps Primitifs, t. III, s. 435–436; SSOP, t. I, s. 140; Guyetus, Heortologia, s. 278–279. [↩]
  8. De Divinis Officiis, ks. IV, rozdz. 36 (Si non valemus omnium sanctorum natalitia celebrare, quanto minus octavas eorum), w PL, t. CV, s. 1228. Także św. Bernard sprzeciwiał się mnożeniu świąt, oznajmując: „Patriæ est, non exsilii frequentia hæc gaudiorum: et numerositas festivitatum cives decet, non exsules” (List CLXXIV, w: PL, t. CLXXXII, s. 335). [↩]
  9. Ordinarium, rozdz. De octavis sanctorum, kol. XXVII. [↩]